Bataklıkta dünyayı değiştirdiler! 500 yıldır hayatımızda: 13 milyona hayat veren buluş

. Yazar - Kimbilir Editör 28 Kasım 2025 Cuma

Betül Topaklı / Milliyet.com.tr -14. ve 16. yüzyıllar arasında Mezoamerika'da yani bugünkü orta Meksika bölgesinde yaşayan Aztekler, bir Orta Amerika halkıydı. Bu göçebe grup, 1300 yılı civarında, belki de günümüz Utah'ından bile uzaklardan gelerek orta Meksika bölgesine ulaştı. Bölge zaten diğer toplulukların yoğun olarak yaşadığı bir yer olduğundan, 1325 yılında ıssız adalara yerleştiler. Zengin bir mitoloji ve kültürel mirasa sahip Azteklerin başkenti, günümüzde Texcoco Gölü'nün ortasında yer alan ve o dönem dünyanın en büyük ve en etkileyici şehirlerinden biri olan Tenochtitlan kentiydi. Zengin bir mitoloji ve kültürel mirasa sahip olan Aztekler, Meksika'nın merkezinde büyük bir imparatorluk kurarak tarih sahnesinde önemli bir rol oynadılar.

NÜFUSLARI 13 MİLYONDU

Azteklerin karmaşık toplumsal yapıları, rahipleri ve soyluları güçlendirirken, ekonomileri tarım, ticaret ve haraçlarla zenginleşti.13 milyonluk bir nüfustan oluşan çok büyük ve zengin bu imparatorluk, gelişmiş tarım yöntemlerine, kendilerine ait bir dine, takvime, alfabeye özetle pek çok icada sahipti. Aztekleri keşfedenler İspanyollar oldu ve 1521 yılında, hükümdarlıkları İspanyol kaşif Hernan Cortes ve onun küçük ordusunun elinde son buldu. Ancak 1300'den 1500'lere kadar hüküm sürmelerine ve sonrasında çöküşlerine rağmen Azteklerin icatları zamanın testinden başarıyla geçti. İşte bugün hâlâ kullandığımız modern yaşamı etkilemeye devam eden ve Azteklerden miras kalan o icatlar:

ÇİKOLATA:Kakaoyu çikolata olarak kullanmak üzere yetiştiren ilk halklardan olan Azteklerin spesiyalitesi, öğütülmüş kakao çekirdekleri, acı biber ve vanilya gibi baharatlardan oluşan ve suyla yapılan 'xocolatl'adlı bir içecekti. Bu içecek, günümüzün çikolatasının atası olma özelliği taşıyor. Lüks olarak kabul edilen bu içecek, genellikle soylular ve dini ritüeller için kullanılırdı. Kakao çekirdeklerinin bir para birimi olarak bile kullanılması da değerlerinin açık bir göstergesini gözler önüne seriyor. Günümüzde çikolata artık katı barlarda, sıcak içeceklerde hatta en gösterişli tatlılarda tüketiliyor. Modern çikolata üretimi önemli ölçüde ilerlemiş olsa da kökleri büyük ölçüde Azteklerin kakaoyu keşfetmesine ve işlemesine dayanıyor.

PATLAMIŞ MISIR:Mısır tanelerini ısıtarak patlatan ilk medeniyetlerden biri olan Aztekler, bu atıştırmalığı, hem besin olarak hem de törenlerde kullanıyordu. Bu çok sevilen atıştırmalığın kökeni, ısıtıldığında bazı mısır çeşitlerinin 'patladığını' keşfeden Aztekler de dahil olmak üzere eski Mezoamerikan medeniyetlerine dayanıyor.

DOĞAL İLAÇLAR:Aztekler, çeşitli rahatsızlıkları tedavi etmek için kullandıkları şifalı bitkiler ve bitkisel ilaçlar konusunda engin bir bilgiye sahipti. Aloe vera gibi bitkiler yanıklar için, çarkıfelek çiçeği anksiyete için hatta salisilik asit içeren söğüt kabuğu bile modern ağrı kesicilerin öncüsü olarak kullanılıyordu. Tıbba olan gelişmiş yaklaşımları, yalnızca fiziksel tedavileri değil, aynı zamanda manevi ritüelleri de içeren bütünsel bir sağlık anlayışını yansıtıyordu. Birçok Aztek tıbbi uygulaması modern bilim tarafından onaylanmış ve kullanılmaya devam ediyor. Örneğin bitkisel ilaçlar, özellikle geleneksel tıbba erişimin sınırlı olduğu bölgelerde, çağdaş sağlık hizmetlerinin hayati bir bileşeni olmaya devam ederek, gelişmiş botanik bilgilerinin ve sağlık uygulamaları üzerindeki kalıcı etkisinin altını çiziyor.

KAUÇUK:Aztekler, kauçuk ağaçlarından doğal lateksi işleyerek top gibi çeşitli ürünler üreten ilk insanlar arasındaydı. Lateksi, Sabah Zaferi bitkisinin suyuyla birleştirerek kauçuğun daha dayanıklı hale getirilebileceğini keşfettiler. Söz konusu bu süreç, kauçuk endüstrisinintemelini oluşturduve modern üretim süreçlerinde olmazsa olmazlardan oldu. Aztekler bu malzemeyi top oyunlarında ve ritüel sporlarında kullanırken, günümüzde lastiklerden ayakkabılara, tıbbi cihazlardan spor malzemelerine kadar sayısız üründe karşılaşmak mümkün.

EĞİTİM:Aztekler, toplumun her kesiminden erkek ve kız çocuklarına resmi eğitim sağlayan evrensel bir eğitim sistemi uygulayan ilk toplumlar arasındaydı. Erkek çocuklar askeri, tarımsal ve el sanatları alanında eğitim alırken, kız çocukları ev sanatları ve dini uygulamalar konusunda eğitiliyordu. Bu da Aztek toplumunun iyi hazırlanmış ve bilgili olmasını sağlıyordu.

YÜZEN BAHÇELER:Azteklerin ortaya koyduğu en yaratıcı tarımsal yeniliklerden biri, chinampa'lar yani yüzen bahçeler yaratmaktı. Bu yapay adalar, Meksika Vadisi'nin sığ göl yataklarına,sazların dikdörtgen çerçeveler halinde örülüp içlerine toprak ve organik malzeme yığılmasıyla inşa edilmişti. Böylece bu son derece verimli yüzen alanlar, yılda birden fazla hasat verebiliyor dolayısıyla tarımsal verimliliği en üst düzeye çıkarıyor ve kalabalık Aztek nüfusunun geçimini sağlıyordu. Modern zamanlarda, chinampa prensipleri, suda mineral besin çözeltileri kullanarak topraksız bitki yetiştirmenin gelişmiş bir yöntemi olan hidroponik tarımı etkiledi. Hidroponik, alanın kısıtlı olduğu ve geleneksel tarım yöntemlerinin pratik olmadığı kentsel tarımda giderek daha önemli hale geldi ve gıda güvenliği ve kentleşme sorunlarını ele alan sürdürülebilir tarımsal çözümler yarattı.

TAKVİMLERİ DERİN BİR MANEVİ ÖNEME SAHİPTİ

Yaklaşık 200 yıl süren Aztek İmparatorluğu, Avrupalıların bölgeyi fethetmesinden önce Mezoamerika'nın (günümüz kuzeybatı Meksika'sından Orta Amerika ülkesi El Salvador'a kadar uzanan bölge) son büyük medeniyetiydi. Karmaşık zaman ve kozmoloji anlayışının bir kanıtı olan, temelleri Mezoamerikan geleneklerine dayanan Aztek takvim sistemine sahiplerdi. Bu takvim, 260 günlük Tonalpohualli ile 365 günlük Xiuhpohualli'yi bir araya getirdi. 13'er günlük 20 döneme bölünen Tonalpohualli, derin bir manevi öneme sahipti. Xiuhpohualli ise, 18 ay ve 5 'uğursuz' güne bölünen güneş yılıyla yakından bağlantılıydı. Her 52 yılda bir gerçekleşen senkronizasyonları, zamanın yenilenmesini simgeleyen 'Takvim Döngüsü' veya 'Yeni Ateş Töreni'ni işaret ediyordu. Aztek Güneş Taşı, sıklıkla yanlışlıkla 'Aztek Takvimi' olarak adlandırılsa da onların zaman tutma sistemlerinin ve kozmolojik inançlarının görsel bir temsili olarak hizmet ediyor. Bu anıtsal disk, takvimleriyle ilişkili döngüleri, tanrıları ve sembolleri ayrıntılı bir şekilde tasvir ediyor. Üzerindeki detaylı oymalar, Azteklerin zamanın ilerleyişini, kozmik olayları ve evrendeki yerlerini nasıl algıladıklarına dair fikirler sunuyor. Büyük taş bloklarından inşa ettikleri gözlemevlerinde ise, güneşin ve ayın hareketlerini gözlemlerlerdi. Bu gözlemler, tarım ve dini ayinlerin zamanlamasında kullanılırdı.

TARIM TEKNİKLERİ MEKSİKA'DA KULLANILMAYA DEVAM EDİYOR

Aztekler tarafından mükemmelleştirilen chinampas tarım tekniği, günümüzde Meksika'da hâlâ kullanılıyor. Aztek medeniyetinin çöküşünden 500 yıl sonra, bugün Tenochtitlan kalıntıları günümüz Meksiko'sunun altında yer alıyor. Arkeologlar da yaptıkları çalışmalarla Mexico City'nin altındaki Aztek İmparatorluğu'nun sırlarını ortaya çıkarmaya devam ediyor.